Hartslag, bloeddruk, spijsvertering: deze vitale functies vinden zonder nadenken plaats, allemaal dankzij het autonome zenuwstelsel. Het autonome zenuwstelsel regelt alle onwillekeurige functies van het menselijk lichaam. Het maakt deel uit van het perifere zenuwstelsel (PNS).
Belangrijkste opmerkingen
- Divisies: Het autonome zenuwstelsel (ANS) bestaat uit het sympathische, parasympathische en enterische zenuwstelsel. Deze divisies regelen onwillekeurige lichaamsfuncties zoals hartslag, spijsvertering, ademhaling, pupilreflex, urineren en seksuele opwinding.
- Sympathisch zenuwstelsel: Het wordt vaak het "vecht of vlucht" systeem genoemd en bereidt het lichaam voor op stressvolle of noodsituaties door de hartslag te verhogen, de pupillen te verwijden en de spijsvertering te remmen.
- Parasympatisch zenuwstelsel: Dit staat bekend als het "rust- en verteringssysteem" en spaart energie door de hartslag te vertragen, de darm- en klieractiviteit te verhogen en de sluitspieren te ontspannen.
- Enterisch zenuwstelsel: Het wordt ook wel het "tweede brein" genoemd en regelt de functie van het maagdarmstelsel. Het functioneert onafhankelijk, maar communiceert met het centrale zenuwstelsel via het sympathische en parasympathische systeem.
- Homeostase: Het ANS speelt een cruciale rol in het handhaven van homeostase door automatisch en zonder bewuste inspanning kritieke lichaamsfuncties te reguleren, waardoor de interne omgeving van het lichaam stabiel blijft en optimaal is om te overleven.
Wat is het Autonome Zenuwstelsel?
De zenuwfunctie van de mens komt voort uit de hersenen en het ruggenmerg, het centrale zenuwstelsel (CZS). Het PNS omvat alle andere zenuwen die zich vertakken naar de rest van het lichaam. Het omvat het somatische en autonome zenuwstelsel. Het somatische zenuwstelsel regelt de vrijwillige beweging van skeletspieren.
Het autonome zenuwstelsel heeft twee primaire onderverdelingen: het sympathische en parasympathische zenuwstelsel. Ze werken meestal wederzijds om de meeste onbewuste lichaamsfuncties uit te voeren.
Het sympathische zenuwstelsel regelt de vecht-of-vluchtreactie en is het meest actief in tijden van stress. Het parasympathische zenuwstelsel regelt de rust- en verteringsrespons en is het meest actief in tijden van veiligheid en ontspanning.
De derde onderverdeling van het autonome systeem is het enterische zenuwstelsel. De enige verantwoordelijkheid is het reguleren van processen die nodig zijn voor de spijsvertering.
Wat zijn de functies van het autonome zenuwstelsel?
Het autonome zenuwstelsel regelt onwillekeurige fysiologische processen zoals spijsvertering, ademhaling en bloeddruk. De meeste functies vinden plaats in de sympathische en parasympathische divisies, die in evenwicht werken om de homeostase in het lichaam te handhaven.
Sympathische en parasympathische functies
Het sympathische zenuwstelsel is verantwoordelijk voor de vecht-of-vluchtreactie. De activiteit ervan neemt toe in situaties zoals verhoogde stress of lichaamsbeweging. Sympathische activering is erop gericht om je snel uit het gevaar te halen. Bijvoorbeeld:
- Pupillen verwijden om het zicht te verbeteren.
- De luchtwegen verwijden zich om de zuurstofopname te verhogen.
- Hartslag en contractiekracht nemen toe.
- Slagaders die het hart en de skeletspieren van bloed voorzien verwijden zich, terwijl alle andere bloedvaten zich vernauwen. Dit verhoogt de bloeddruk en bevordert de bloedtoevoer naar het hart en de spieren.
- Het spiermetabolisme neemt toe, waardoor opgeslagen glycogeen en vet worden afgebroken voor energie.
Sympathische activatie remt ook functies die energie kosten en je afremmen, zoals spijsvertering en urineren.
Het parasympathische zenuwstelsel regelt de rust- en verteringsfuncties. Het is actiever in tijden van veiligheid en ontspanning. Parasympathische activering bevordert groei, voortplanting en rust. Bijvoorbeeld:
- De pupillen vernauwen zich.
- Hartslag en contractiliteit nemen af.
- Luchtwegen vernauwen zich.
- Speekselvorming en maagmotiliteit nemen toe.
- Glucose wordt omgezet in glycogeen voor opslag in de lever.
Hoe werken de twee divisies samen?
Het sympathische en parasympathische zenuwstelsel werken wederzijds op elkaar in. Beide worden constant gebruikt, maar de activiteit verschuift naar de ene of de andere kant, afhankelijk van de situatie.
Hun zenuwen innerveren over het algemeen niet dezelfde doelen. Ze kunnen verschillende cellen in hetzelfde orgaan innerveren om tegengestelde effecten te produceren. De verwijding van de pupil wordt bijvoorbeeld geregeld door sympathische activering van de verwijdingsspier en parasympathische activering van de sluitspier.
Parasympathische zenuwen innerveren niet zoveel weefsels als sympathische zenuwen. Het omgekeerde effect tijdens parasympathische activering is vaak te wijten aan een vermindering van de sympathische activiteit. Hoewel parasympathische zenuwen bijvoorbeeld geen bloedvaten innerveren, daalt de bloeddruk tijdens parasympathische activiteit.
Enterische zenuwstelselfuncties
Het enterische zenuwstelsel draait om spijsverteringsprocessen. Het parasympathische en sympathische systeem bevorderen en remmen de spijsvertering, maar het enterische systeem regelt de fysiologische mechanismen die de spijsvertering mogelijk maken.
Darmzenuwen innerveren spieren in het spijsverteringskanaal om de beweging van voedsel door het lichaam te regelen. Ze innerveren ook de bekleding van de darmen om de bloedstroom, afscheiding en absorptie te regelen.
Hoe is het Autonome Zenuwstelsel georganiseerd?
Het autonome zenuwstelsel bevat zowel sensorische als motorische zenuwtypes. Sensorische of afferente vezels voeren informatie van het lichaam terug naar het CZS. Motorische of efferente vezels geven opdrachten van het CZS door aan het lichaam om een reactie te genereren.
Sensorische input naar het autonome zenuwstelsel communiceert de fysiologische toestand van het lichaam. Chemoreceptoren detecteren bijvoorbeeld de hoeveelheid zuurstof en glucose in het bloed, terwijl baroreceptoren de bloeddruk detecteren. Autonome afferente zenuwen zijn gemeenschappelijk voor het hele systeem, ze maken geen onderscheid tussen sympathische en parasympathische zenuwen.
Efferente autonome zenuwen in het parasympathische en sympathische systeem volgen een twee-nerven systeem, met ganglia die het signaal tussen beide doorgeven. De eerste zenuw is "preganglionair" en de tweede zenuw is "postganglionair"
Het enterische zenuwstelsel gebruikt niet dezelfde twee-neuronen-reeks als de rest van het autonome zenuwstelsel. Het heeft ook zijn eigen sensorische neuronen.
Twee-zenuwstelsel
Preganglionale neuronen hebben cellichamen (soma's) in de hersenen en het ruggenmerg. Hun lange axonen strekken zich uit naar de periferie, waar ze synapsen op de dendrieten van dicht op elkaar gegroepeerde soma's. Deze clusters vormen de ganglia, de relaisstations van het autonome zenuwstelsel.
Sympathische preganglionaire zenuwen vinden hun oorsprong in de spinale zenuwen van het thoracale en lumbale ruggenmerg. Preganglionaire parasympatische neuronen vinden hun oorsprong in de craniale zenuwen van de medulla oblongata en in de sacrale spinale zenuwen.
Sympathische ganglia liggen dicht bij het ruggenmerg, dus de sympathische preganglionvezels zijn korter dan de postganglionvezels. Parasympatische ganglia liggen dicht bij de doelweefsels, dus de preganglionvezels zijn lang en de postganglionvezels zijn kort. Parasympatische ganglia verstrengelen zich ook tot zenuwplexussen, waardoor sommige integratieve functies het zenuwsignaal kunnen wijzigen.
Postganglionaire vezels zijn de axonen van soma's die de ganglia vormen. Ze dragen de zenuwimpuls de rest van de weg en maken synapsen met interne organen en klieren. In het sympathische zenuwstelsel zijn ze over het algemeen dun en ongemyeliniseerd. Dit betekent dat ze de myelineschede missen die zenuwvezels vaak isoleert. Postganglionaire vezels in het parasympathische systeem zijn relatief dik en zwaar gemyeliniseerd, waardoor de impuls goed geïsoleerd is.
Afzonderlijke organisatie van het enterisch zenuwstelsel
Darmzenuwvezels vormen een complex web door het hele spijsverteringskanaal. Veel van de vezels creëren reflexbanen om snelle aanpassingen aan de spijsverteringsfuncties mogelijk te maken.
Het enterisch systeem regelt de mechanismen van de spijsvertering over het algemeen onafhankelijk van de rest van het zenuwstelsel. Sommige sympathische en parasympathische postganglionische zenuwen synapteren met enterische zenuwen om de spijsverteringsfunctie te moduleren.
Autonome neurotransmitters
Autonome zenuwimpulsen worden via synapsen overgebracht door kleine chemische stoffen die neurotransmitters worden genoemd. Acetylcholine is de preganglionaire neurotransmitter in zowel het sympathische als parasympathische systeem. Acetylcholine is een veel voorkomende neurotransmitter in het hele lichaam en werkt ook in de hersenen en het somatische zenuwstelsel.
Het parasympathische zenuwstelsel gebruikt ook acetylcholine als enige postganglionaire neurotransmitter. Het sympathische zenuwstelsel gebruikt verschillende postganglionaire neurotransmitters. De meeste zenuwen geven noradrenaline af, maar de zenuwen die signalen naar de zweetklieren sturen, geven acetylcholine af.
Gespecialiseerde cellen in de bijnier, chromaffinecellen genaamd, gebruiken epinefrine. Chromaffinecellen hebben geen axonen en geven epinefrine rechtstreeks af vanuit de ganglia in de aderen om de sympathische activatie van het systeem te activeren.
Het enterisch zenuwstelsel gebruikt verschillende neurotransmitters, waaronder acetylcholine, stikstofmonoxide en serotonine.
Wat beïnvloedt de gezondheid van het autonome zenuwstelsel?
De sympathische en parasympathische armen van het autonome zenuwstelsel moeten in balans blijven om het lichaam gezond te houden. We hebben het sympathische zenuwstelsel nodig om het over te nemen bij acute stress of gevaar. Een chronische of frequente verschuiving naar sympathische dominantie en de wederzijdse vermindering van parasympathische activiteit kan echter leiden tot ernstige gezondheidsproblemen.
Wat zijn de gevolgen van een Autonome disbalans?
Studies hebben aangetoond dat overactiviteit van het sympathische zenuwstelsel de latere ontwikkeling van hoge bloeddruk en obesitas voorspelt. Dit gebeurt door de ontregeling van de stofwisseling, hormoonsignalering en ontstekingsroutes.
Hoge sympathische activiteit kan ook leiden tot een verhoogde productie van reactieve zuurstofspecies (ROS) of vrije radicalen. ROS worden van nature geproduceerd in het lichaam en zijn van vitaal belang voor veel cellulaire functies. Te hoge concentraties kunnen echter leiden tot oxidatieve stress, die DNA, eiwitten en zenuwweefsel beschadigt.
De combinatie van sympathische overactiviteit en parasympathische impairment kan leiden tot type 2 diabetes en cardiovasculaire aandoeningen, zoals hartritmestoornissen. Verlies van parasympathische activiteit wordt ook geassocieerd met een lagere slaapkwaliteit, wat andere fysiologische en psychologische problemen kan verergeren.
Wat kan autonome disfunctie veroorzaken?
Veel factoren kunnen bijdragen aan autonome disfunctie, ook wel autonome neuropathie genoemd. Een belangrijke voorspeller van autonome disfunctie is chronische psychologische stress, die een verschuiving veroorzaakt naar sympathische dominantie. Niet bij alle autonome stoornissen is er sprake van autonome onbalans, maar het is wel een typisch gevolg. Andere factoren die bijdragen aan autonome disfunctie zijn onder andere:
- Auto-immuunziekten
- Diabetes
- Andere degeneratieve neurologische aandoeningen (bijv. de ziekte van Parkinson)
- Voedingstekorten
- Bepaalde infecties, waaronder de ziekte van Lyme, tetanus en HIV
- Alcoholgebruik en roken
- Bijwerkingen van sommige medicijnen
Autonome zenuwstelselaandoeningen kunnen ook het gevolg zijn van genetische factoren of letsel aan de hersenen, het ruggenmerg of de perifere zenuwen.
Hoe kan ik mijn autonome zenuwstelsel beschermen?
Er zijn een aantal dingen die je kunt doen om je autonome zenuwstelsel te ondersteunen en te proberen de dominantie te verschuiven naar het parasympathische zenuwstelsel.
Het verminderen of elimineren van stressbronnen kan sympathische overactiviteit helpen voorkomen, maar dit is vaak makkelijker gezegd dan gedaan. Ontspannende activiteiten kunnen de autonome functie ook naar de parasympatische divisie verschuiven, waaronder yoga en langzame ademhalingsoefeningen.
Lichaamsbeweging kan ook een geweldige manier zijn om het autonome zenuwstelsel te ondersteunen. Onderzoeken hebben aangetoond dat consistente training de parasympathische activiteit kan verhogen, het risico op autonome disfunctie kan verminderen en zelfs enige schade in vroege autonome hartneuropathie kan omkeren. Het kan ook de slaap verbeteren, wat goed is voor de stemming en de algehele gezondheid.
Er zijn echter enkele voorbehouden. Uit een onderzoek bij oudere volwassenen met huisdieren bleek dat wandelen met hun huisdieren stress verminderde en het autonome evenwicht verbeterde, maar dat alleen wandelen hun stress en sympathische activiteit verhoogde. Dit suggereert dat het essentieel is om een vorm van lichaamsbeweging te kiezen die je echt leuk vindt en die geen extra stress toevoegt.
Lichaamsbeweging verhoogt ook de productie van ROS in het lichaam. Als reactie hierop produceert het lichaam antioxidanten die gunstig zijn voor het autonome zenuwstelsel. Intensieve of uitputtende training produceert echter ROS-niveaus die te hoog zijn voor het lichaam om te compenseren, en er kan oxidatieve schade optreden.
De aanbeveling is vijf dagen per week 30 minuten matig intensieve lichaamsbeweging. Houd in gedachten dat de definities van uitputtende en gematigde oefeningen afhangen van de persoon en zijn fitnessniveau.
Een dieet dat rijk is aan antioxidanten en ontstekingsremmende factoren ondersteunt een gezond autonoom zenuwstelsel en helpt oxidatieve schade te compenseren. Voorbeelden zijn extra vierge olijfolie, kurkuma, bosbessen, pistachenoten, pure chocolade en groene thee.
Veelgestelde vragen
Wat is het autonome zenuwstelsel en zijn rol?
Het autonome zenuwstelsel maakt deel uit van het perifere zenuwstelsel, dat wil zeggen de zenuwen die aftakken vanuit de hersenen en het ruggenmerg. Het autonome systeem regelt alle onwillekeurige processen in het lichaam. De drie divisies zijn het sympathische systeem (vecht-of-vlucht), het parasympathische systeem (rust-en-verteer) en het enterische systeem (spijsvertering).
Welke organen worden gereguleerd door het autonome zenuwstelsel?
Het sympathische zenuwstelsel regelt meer organen dan het parasympathische zenuwstelsel. Het parasympathische systeem innervatiseert de ogen, de lacrimale en speekselklieren, het hart, de longen, het spijsverteringskanaal, de blaas, de uitwendige geslachtsorganen, de zweetklieren en de lever.
Naast de vrouwelijke genitaliën, bedient het sympathische systeem dezelfde organen, de piloerectorspieren, bloedvaten, skeletspieren en vetweefsel. Beide systemen innerveren bepaalde aspecten van het immuunsysteem.
Hoe kan ik mijn autonome zenuwstelsel beschermen?
Je kunt je autonome zenuwstelsel beschermen door een verschuiving naar parasympathische dominantie te bevorderen. De strategieën omvatten yoga, matig intensieve lichaamsbeweging, ademhalingsoefeningen en antioxidantrijke diëten.
Referenties
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538516/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK539845/
https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1361-6579/aa6782
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3123705/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8868289/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8701130/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430888/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5900369/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6262541/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5575449/
Disclaimer
De inhoud van dit artikel is alleen bedoeld voor informatieve doeleinden en is niet bedoeld ter vervanging van professioneel medisch advies, diagnose of behandeling. Het wordt altijd aangeraden om een gekwalificeerde zorgverlener te raadplegen voordat je veranderingen aanbrengt met betrekking tot je gezondheid of als je vragen of zorgen hebt over je gezondheid. Anahana is niet aansprakelijk voor fouten, weglatingen of gevolgen die kunnen voortvloeien uit het gebruik van de verstrekte informatie.
