Het somatische zenuwstelsel (SNS) is het onderdeel van het perifere zenuwstelsel dat verantwoordelijk is voor alle vrijwillige bewegingen van het lichaam. Het somatische zenuwstelsel bestaat uit relatief grote sensorische en motorische zenuwen die impulsen snel geleiden, waardoor we snel kunnen reageren op prikkels in onze omgeving.
Belangrijkste opmerkingen
- Definitie: Het somatische zenuwstelsel (SNS) maakt deel uit van het perifere zenuwstelsel, dat vrijwillige bewegingen bestuurt en sensorische informatie doorgeeft.
- Onderdelen: Omvat sensorische neuronen, motorische neuronen en de neuromusculaire verbinding, die de communicatie tussen de hersenen en de spieren vergemakkelijkt.
- Functies: Verantwoordelijk voor vrijwillige spierbewegingen en reflexbogen, die snel reageren op prikkels.
- Stoornissen: Het kan gaan om aandoeningen zoals ALS, multiple sclerose en hernia's, die tremoren en een verminderde motorische functie veroorzaken.
- Gezondheid: Een gezond dieet en matige lichaamsbeweging helpen het SNS te beschermen.
Wat is het somatische zenuwstelsel?
Het somatische zenuwstelsel staat onder bewuste controle, wat betekent dat we ervoor kunnen kiezen om onze spieren wel of niet te bewegen. Als we bijvoorbeeld besluiten om een boek op te pakken, sturen onze hersenen signalen via de motorneuronen naar onze armspieren om hen te vertellen dat ze moeten samentrekken.
Het somatische zenuwstelsel kan ook onbewust geactiveerd worden. Bijvoorbeeld wanneer we een reflex activeren, een spiergeheugen gebruiken of ons automatisch terugtrekken van een pijnlijke prikkel.
Hoe past het SNS in de rest van het zenuwstelsel?
Het menselijke zenuwstelsel is verdeeld in het centrale en perifere zenuwstelsel. Het centrale zenuwstelsel (CZS) bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. Het perifere zenuwstelsel (PNS) bestaat uit alle andere zenuwen die zich door het hele lichaam uitstrekken.
Perifere zenuwen verbinden het centrale zenuwstelsel met onze organen, spieren en klieren. Het PNS is onderverdeeld in het somatische zenuwstelsel en het autonome zenuwstelsel.
Het somatische zenuwstelsel (SNS) is het vrijwillige zenuwstelsel, wat betekent dat we ervoor kunnen kiezen om het te activeren. De belangrijkste verantwoordelijkheid is de bewuste controle van bewegingen van de skeletspieren. Het SNS regelt ook sommige onwillekeurige bewegingen, zoals reflexen.
Het autonome zenuwstelsel (ANS) is verantwoordelijk voor de onwillekeurige functies van het lichaam, wat betekent dat het automatisch werkt. Het regelt alle processen die ons in leven houden en laten functioneren, zoals hartslag, ademhaling en spijsvertering. Het autonome zenuwstelsel is verder onderverdeeld in het sympathische (vecht-of-vlucht) en parasympathische (rust-en-vertering) zenuwstelsel.
Het somatische en autonome zenuwstelsel werken vaak samen. Bijvoorbeeld bij blaascontrole: parasympathische innervatie zorgt ervoor dat urine de blaas verlaat, maar somatische (vrijwillige) spiercontrole is nodig om te plassen.
Anatomie van het somatische zenuwstelsel
Het somatische zenuwstelsel omvat alle zenuwen die de skeletspieren aansturen. Deze zenuwen vinden hun oorsprong in het ruggenmerg en de hersenstam en strekken zich uit over het hele perifere zenuwstelsel. Somatische zenuwen stellen ons in staat om onze spierbewegingen vrijwillig te controleren, maar ze kunnen ook geactiveerd worden zonder een bewuste beslissing (bijv. reflexen).
Het somatische zenuwstelsel bevat zowel sensorische als motorische neuronen. Sensorische neuronen zijn afferent, wat betekent dat ze signalen van het lichaam naar de hersenen sturen. Efferente motorneuronen doen het tegenovergestelde.
Somatische zenuwvezels zijn geïsoleerd met relatief dikke lagen myeline, waardoor ze impulsen snel geleiden. Hierdoor kunnen we snel reageren op prikkels in onze omgeving.
Hersenen en ruggenmerg
Het somatische zenuwstelsel maakt deel uit van het perifere zenuwstelsel, maar het centrale zenuwstelsel is nog steeds cruciaal voor het functioneren ervan. De hersenen interpreteren sensorische input en geven motorische reacties door om het hele lichaam te besturen. De motorische cortex in de frontale kwab genereert somatische motorische impulsen.
Het ruggenmerg is een lange zenuwkolom die langs de rug loopt en berichten doorgeeft tussen de hersenen en andere lichaamsdelen. Het is een cruciaal relaiscentrum voor somatische motorneuronen en de somatische reflexboog.
Sommige zenuwen in het somatische zenuwstelsel komen rechtstreeks uit de hersenen en het ruggenmerg. Deze worden hersenzenuwen en ruggenmergzenuwen genoemd.
Er zijn 12 paar hersenzenuwen, waarvan er 10 hun oorsprong vinden in de hersenstam. Deze zenuwen ontvangen signalen van zintuiglijke organen zoals de ogen en neus. De hersenzenuwen sturen ook vrijwillig de spieren van het hoofd aan.
Er zijn 31 paar ruggenmergzenuwen die geassocieerd zijn met verschillende regio's van de wervelkolom. Ze transporteren somatosensorische en vrijwillige motorsignalen tussen de periferie en het ruggenmerg.
Somatische sensorische neuronen
Sensorische neuronen in het somatische zenuwstelsel hebben uitgangen in spieren, botten en huid. Ze pikken somatische sensaties op, dat zijn alle sensaties die door het lichaam worden ervaren.
Somatische sensaties kunnen exteroceptief (buiten het lichaam) of proprioceptief (binnen het lichaam) zijn. Exteroceptieve somatische sensaties zijn aanraking, pijn, temperatuur en druk.
Proprioceptieve zintuigen omvatten de positie van gewrichten en spierspanning en helpen bij het oriënteren van de lichaamspositie in de omgeving.
Somatische motorneuronen
Motorneuronen in het somatische zenuwstelsel innerveren skeletspieren. Dat wil zeggen, alle spieren die we vrijwillig kunnen controleren. Er zijn twee hoofdtypen: bovenste motorneuronen en onderste motorneuronen.
Bovenste motorneuronen ontstaan in de hersenschors van de hersenen. Deze synapsen met lagere motorneuronen in het ruggenmerg, die vervolgens de spieren innerveren.
Synapsen zijn de zenuwen die chemische of elektrische impulsen naar andere zenuwen of het doelweefsel sturen.
Bovenste motorneuronen
De bovenste motorneuronen zijn de zenuwcellen die signalen van de hersenen naar het ruggenmerg sturen. Ze ontstaan in de primaire motorische cortex van de hersenen, die zich in de frontale kwab bevindt. De motorische cortex genereert de signalen voor vrijwillige motorische controle. Bovenste motorneuronen volgen twee tracés: pyramidale en extrapyramidale.
Pyramidale tractus: De meeste bovenste motorneuronen passeren de medullaire piramiden in de hersenstam, het gebied dat de hersenen verbindt met het ruggenmerg.
Deze piramidale tractusvezels dragen signalen voor alle vrijwillige spierbewegingen, van breed tot uiterst precies.
Extrapyramidale tractus: Deze zenuwvezels gaan niet door de medullaire piramides als ze door de hersenstam gaan. Extrapyramidale tractusvezels signaleren wijzigingen in vrijwillige bewegingen, zoals snelheid en coördinatie.
Ze zenden ook signalen uit voor onwillekeurige motorische controle, zoals lichaamshouding, en handelingen die na verloop van tijd onwillekeurig worden, oftewel spiergeheugen.
Lagere motorneuronen
De lagere motorneuronen vormen de laatste schakel in het somatische zenuwstelsel. Ze vinden hun oorsprong in het ruggenmerg en innerveren skeletspieren in het hele lichaam. Wanneer een onderste motorneuron wordt gestimuleerd door een bovenste motorneuron, trekt de spier samen.
Lagere motorneuronen in het somatische zenuwstelsel bestaan uit drie typen: alfa, bèta en gamma.
- Alfa-motorneuronen: Dit zijn de meest voorkomende lagere motorneuronen in het somatische zenuwstelsel. Alfamotorneuronen innerveren het grootste deel van de spier en sturen de contractie aan.
- Gamma motorneuronen: In tegenstelling tot alfa neuronen veroorzaken gamma neuronen geen spiercontractie. In plaats daarvan innerveren ze de rekgevoelige vezels van de spier en vertellen ze de alfaneuronen om de contractie te blijven aandrijven.
- Beta-motorneuronen: Er is weinig bekend over de rol van bèta-motorneuronen. Ze innerveren dezelfde typen motorvezels als alfa- en gamma-motorneuronen, zodat ze de functies van de andere twee kunnen ondersteunen.
Lagere motorneuronen zijn ook betrokken bij de somatische reflexboog. Zintuiglijke zenuwen detecteren een bepaalde prikkel en kunnen rechtstreeks synapsen vormen met lagere motorneuronen in het ruggenmerg om een specifieke spiercontractie te produceren. De reflexboog omzeilt de hersenen, waardoor deze acties snel maar onwillekeurig plaatsvinden.
Door bijvoorbeeld de kniepees onder de knie aan te raken, trekt de quadriceps samen en wordt het onderbeen gestrekt. De impuls van de sensorische zenuw kan ook via een of meer interneuronen de motorische zenuw bereiken.
Hoe genereert SNS beweging?
Het menselijk lichaam bevat drie belangrijke spiertypes: skeletspieren, hartspieren en gladde spieren. Hartspieren vormen het hart en gladde spieren komen voor in interne systemen zoals het spijsverteringskanaal. Ze worden allebei aangestuurd door het autonome zenuwstelsel.
Het somatische zenuwstelsel bestuurt de skeletspieren, waar we meestal aan denken als we aan spieren denken. Voorbeelden van skeletspieren zijn de biceps, triceps en quadriceps.
Wanneer de lagere motorneuronen de spier bereiken, synchroniseren ze met spiervezels om de neuromusculaire verbinding te vormen. Spiervezels zijn lange, cilindervormige cellen waaruit onze spieren bestaan. De meeste spiervezels zijn ontworpen om een spiercontractie op te wekken. Alfa-motorneuronen innerveren ze.
Spiervezels die niet samentrekken worden spierspoeltjes genoemd. Ze detecteren de rek van de spier en worden gevoed door gamma-motorneuronen.
De stappen van een spiercontractie van intentie tot actie zijn:
- Somatosensorische input vertelt de hersenen dat we moeten bewegen (de hand ligt bijvoorbeeld op een heet oppervlak), of we besluiten gewoon om te bewegen (we willen bijvoorbeeld een potlood oppakken).
- De primaire motorische cortex genereert een motorsignaal.
- Bovenste motorneuronen pikken het signaal op en brengen het naar het ruggenmerg.
- In het ruggenmerg synchroniseren bovenste en onderste motorneuronen.
- Lagere motorneuronen leveren het signaal aan de spiervezels via neuromusculaire verbindingen.
- Het signaal triggert de samentrekking van spiervezels en de spier trekt samen.
- De spier verkort en produceert kracht om de bedoelde actie uit te voeren!
Dit snelle proces produceert herhaaldelijk elke kleine beweging van onze skeletspieren.
Sensorische input van de spieren en gewrichten wordt teruggestuurd naar het centrale zenuwstelsel, waardoor we onze bewegingen kunnen controleren en zo nodig aanpassen. Deze feedback wordt proprioceptie genoemd en is cruciaal omdat het ons laat weten waar onze ledematen zich in de ruimte bevinden en hoeveel kracht we uitoefenen.
Aandoeningen van het somatische zenuwstelsel
Schade aan het somatische zenuwstelsel kan overal optreden, van de motorische cortex in de hersenen tot de skeletspieren zelf. Algemene termen voor aandoeningen van het somatische zenuwstelsel zijn motorneuronziekte en perifere neuropathie.
De symptomen zijn vaak tremoren, spierspasmen en een verminderde motoriek. Sommige aandoeningen zijn aangeboren, wat betekent dat iemand ermee wordt geboren, of ze kunnen zich tijdens het leven ontwikkelen.
Oorzaken zoals verwondingen, virussen en toxines kunnen genetisch of extern zijn. De oorzaken en risicofactoren zijn vaak onduidelijk.
Voorbeelden van aandoeningen van het somatische zenuwstelsel zijn onder andere:
- Amyotrofische laterale sclerose (ALS), ook wel de ziekte van Lou Gehrig genoemd
- Multiple sclerose (MS)
- Poliomyelitis
- Hernia
- Radiculopathie (beknelde zenuw)
- Ruggenmergtrauma
Behandelingen voor deze aandoeningen variëren. Voor sommige zijn medicijnen nodig, voor andere een operatie. Strategieën om de algehele gezondheid van het somatische zenuwstelsel te beschermen zijn onder andere regelmatig matig intensieve lichaamsbeweging en een vet- en antioxidantarm dieet.
Conclusie
Het somatische zenuwstelsel is cruciaal voor de besturing van alle vrijwillige bewegingen. Somatosensorische zenuwen stellen ons in staat om informatie uit de omgeving waar te nemen, zoals druk, temperatuur en pijn, maar ook de positie van ons lichaam.
Somatische motorische zenuwen innerveren de skeletspieren van het lichaam om dienovereenkomstig motorische reacties te produceren.
Veelgestelde vragen
Wat zijn de verantwoordelijkheden van SNS?
Het somatische zenuwstelsel zorgt voor de bewuste besturing van skeletspierbewegingen. Het is een divisie van het perifere zenuwstelsel en omvat sensorische en motorische neuronen.
Het is ook betrokken bij sommige onbewuste motorische functies (bv. coördinatie van bewegingen, werken vanuit spiergeheugen, reflexen).
Wat zijn voorbeelden van SNS functies?
Er zijn veel voorbeelden van het somatische zenuwstelsel in actie. Het somatische zenuwstelsel is verantwoordelijk voor het bewegen van je skeletspieren. Voorbeelden zijn wandelen, hardlopen, gewichtheffen en sporten.
Het somatische zenuwstelsel regelt ook de bewegingen van je ogen en hoofd, zoals knipperen en slikken.
Wat zijn de belangrijkste onderdelen van SNS?
De belangrijkste onderdelen van het SNS zijn de somatosensorische neuronen, de motorische cortex, de bovenste en onderste motorneuronen en de neuromusculaire verbindingen. Somatosensorische neuronen sturen informatie zoals druk en aanraking naar de hersenen.
De motorische cortex genereert een motorsignaal dat de bovenste motorneuronen naar het ruggenmerg sturen. Lagere motorneuronen dragen het signaal over van het ruggenmerg naar de spier, via een neuromusculaire verbinding.
Hoe kan ik mijn SNS beschermen?
Naarmate we ouder worden, ondergaat het somatische zenuwstelsel een natuurlijke achteruitgang, wat leidt tot een verminderde sensorische en motorische controle. Dit is vaak te wijten aan de verslechtering van de neuromusculaire junctie (NMJ). Studies suggereren dat voeding een invloedrijke rol speelt in de gezondheid van de NMJ.
Experimenten in muismodellen toonden aan dat het vermijden van vetrijke diëten en overmatige calorie-inname de achteruitgang van de NMJ kan voorkomen en sommige soorten schade zelfs kan terugdraaien.
Reactieve zuurstofspecies kunnen de NMJ ook beschadigen. Deze vrije radicalen zijn natuurlijke bijproducten van sommige lichaamsprocessen, waaronder spiercontractie.
Ons lichaam produceert gewoonlijk antioxidanten om dit tegen te gaan, maar het verhogen van de inname van antioxidanten kan de NMJ verder beschermen. Dit kunnen vitamine D-supplementen zijn, voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamine E (zoals spinazie en tomaten) en andere voedingsmiddelen die rijk zijn aan antioxidanten (zoals pure chocolade, bosbessen, pecannoten en boerenkool).
Regelmatige deelname aan matig intensieve lichaamsbeweging kan de productie van antioxidanten verhogen en schade aan het NMJ voorkomen. Uitputtende training kan leiden tot overmatige productie van reactieve zuurstofspecies en mogelijk de natuurlijke antioxidanten van het lichaam overweldigen.
Verwijst het woord "somatisch" altijd naar het SNS?
Nee, "somatisch" betekent eigenlijk "gerelateerd aan het lichaam" Het somatische zenuwstelsel heeft zijn naam gekregen omdat het onder andere verantwoordelijk is voor het voelen en bewegen van het lichaam.
Er kan enige verwarring ontstaan omdat "somatisch" in veel termen wordt gebruikt buiten het somatische zenuwstelsel.
Bijvoorbeeld:
- Somatische cellen: De meeste cellen waaruit het lichaam is opgebouwd (huid, spieren, botten, zenuwen, enz.), in tegenstelling tot kiemcellen, die voortplantingscellen zijn (sperma, eicellen).
- Somatisch syndroom stoornis: Een mentale gezondheidstoestand waarbij een persoon specifieke fysieke symptomen vertoont, die niet altijd een verklaarde medische oorzaak hebben. Hoewel de lichamelijke symptomen betrekking kunnen hebben op het SNS, moet dit niet verward worden met stoornissen van het SNS.
Referenties
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK556027/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK539845/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441977/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554616/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554542/
Disclaimer
De inhoud van dit artikel is alleen bedoeld voor informatieve doeleinden en is niet bedoeld ter vervanging van professioneel medisch advies, diagnose of behandeling. Het wordt altijd aangeraden om een gekwalificeerde zorgverlener te raadplegen voordat je veranderingen aanbrengt met betrekking tot je gezondheid of als je vragen of zorgen hebt over je gezondheid. Anahana is niet aansprakelijk voor fouten, weglatingen of gevolgen die kunnen voortvloeien uit het gebruik van de verstrekte informatie.
