Sinir sistemi, beyin ile vücudun geri kalanı arasında mesajlar taşıyan karmaşık bir hücre ve doku ağıdır. Sinir sistemi, nefes alma ve kalp atış hızından hareket, düşünce ve duygulara kadar tüm vücut faaliyetlerini kontrol eder.
Anahtar Çıkarımlar
- Sinir sistemi, insan beyni ve omurilik sinirleri aracılığıyla vücut fonksiyonlarının kontrolünde kritik bir rol oynar.
- Duyusal reseptörler beyne sinyaller gönderir, beyin de sinir sisteminin parçaları aracılığıyla bu sinyalleri işler ve yanıtlar.
- Beyin dokusu içindeki bazal gangliyonlar hareket kontrolünde rol oynar.
- Sinirlerin veya beynin hasar görmesi sinir sistemi bozuklukları gibi sinir sistemi rahatsızlıklarına yol açabilir.
- Sinir sistemi motor kontrol, duyu ve genel vücut fonksiyonlarının sürdürülmesi için gereklidir.
Sinir sistemi iki ana bölümden oluşur: merkezi sinir sistemi (MSS) ve periferik sinir sistemi (PNS). MSS beyin ve omurilikten oluşur. PNS, omurilikten diğer vücut bölgelerine dallanan tüm sinirleri kapsar.
Periferik Sinir Sistemi
Periferik sinir sistemi, merkezi sinir sistemi ile diğer vücut bölümleri arasında mesajlar taşır. PNS somatik ve otonom sinir sistemlerine ayrılır.
Periferik sinir sistemi aşağıdaki sistemlerden oluşur:
Somatik Sinir Sistemi
Somatik sinir sistemi (SNS) istemli vücut fonksiyonlarını, kas hareketlerini ve duyuları kontrol eder. Örnekler arasında yürüme, dokunma ve görme yer alır.
Otonom Sinir Sistemi
Otonom sinir sistemi (ANS) kalp atış hızı ve sindirim gibi istemsiz vücut faaliyetlerini kontrol eder. ANS ayrıca sempatik sinir sistemi ve parasempatik sinir sistemi olarak ikiye ayrılabilir.
Sempatik Sinir Sistemi
Sempatik sinir sistemi (SNS) "savaş ya da kaç" tepkisinden sorumludur. Bu, tehlikede olduğumuzda bizi ya savaşmaya ya da kaçmaya hazırlayan vücudun acil durum tepki sistemidir. SNS kalp atış hızını, kan basıncını ve solunumu artırır. Ayrıca kanı sindirim sisteminden uzaklaştırıp kaslara yönlendirerek fiziksel aktivite için kullanılmasını sağlar.
Parasempatik Sinir Sistemi
Parasempatik sinir sistemi (PNS)"dinlen vesindir" tepkisinden sorumludur. Bu, kalp atış hızı ve kan basıncının düşük olduğu ve sindirim sisteminin aktif olduğu vücudun normal, rahat durumudur. Parasempatik sinir sistemi kalp atış hızını yavaşlatır ve sindirim sistemine giden kan akışını artırır.
Otonom sinir sisteminin enterik sinir sistemi (ENS) adı verilen üçüncü bir bileşeni daha vardır. ENS bağımsız olarak hareket eder ve sindirim fonksiyonlarını kontrol eder ancak sempatik ve parasempatik bölümler tarafından gerçekleştirilir.
Merkezi Sinir Sistemi (MSS)
Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşur ve çevresel sinir sistemi tarafından iletilen bilgilerin işlenmesinden ve bunlara yanıt verilmesinden sorumludur.
Beyin
Beyin tüm vücut aktivitelerinin kontrol merkezidir. Duyu organlarından bilgi alır ve vücudun geri kalanına sinyaller gönderir. Serebrum, serebellum ve beyin sapı beynin üç önemli bölümüdür.
Serebrum
Serebrum beynin en önemli kısmıdır ve düşünme, muhakeme ve planlama gibi üst düzey işlevlerimizden sorumludur. Aynı zamanda görme, işitme ve dokunma gibi duyularımızdan da sorumludur. Serebrum, hemisfer adı verilen iki yarıya bölünmüştür. Her yarım küre vücudun karşı tarafını kontrol eder.
Beyincik
Beyincik, kafatasının tabanındaki serebrumun altında yer alır. Birincil sorumluluğu hareketimizi koordine etmek, dengemizi korumamıza, yürümemize ve dik durmamıza yardımcı olmaktır.
Beyin sapı
Beyin sapı, beynin serebrum ve serebellumu omuriliğe bağlayan kısmıdır. Nefes alma, kalp atış hızı ve kan basıncı gibi birçok otomatik işlevi kontrol eder.
Omurilik
Omurilik, beyin sapından sırtın ortasına kadar uzanan uzun, ince bir sinir lifi demetidir. Vertebral kolon veya omurga onu çevreler. Omurilik, beyin ile vücudun geri kalanı arasında mesajlar taşır. Ayrıca diz-çarpma refleksi gibi bazı refleksleri de kontrol eder.
Sinirler
Sinirler, sinir sisteminin otoyollarıdır. Beyin ve omurilik ile vücudun geri kalanı arasında ileri geri mesajlar taşırlar. Sinirler, sinir hücrelerinden uzanan uzun, ince teller olan sinir liflerinden oluşur. İki tür sinir lifi vardır: aksonlar ve dendritler.
Sinir Hücresi veya Nöron
Sinir hücreleri veya nöronlar, sinir sisteminin temel birimleridir. Mesajların alınmasından ve iletilmesinden sorumludurlar. Her nöron, çekirdeği içeren bir hücre gövdesine sahiptir. Çekirdeği hücre zarı adı verilen bir zar çevreler. Hücre gövdesi ayrıca mitokondri ve lizozom gibi diğer organelleri de içerir.
Aksonlar
Aksonlar hücre gövdesinden uzanan uzun, ince liflerdir. Aksonlar mesajları hücre gövdesinden diğer nöronlara, kaslara veya bezlere taşır. Genellikle miyelin adı verilen beyaz, yağlı bir madde ile kaplıdırlar. Miyelin aksonun korunmasına yardımcı olur ve mesajların taşınma hızını artırır.
Dendritler
Dendritler, hücre gövdesinden uzanan mesajlar gönderen kısa, ince liflerdir. Diğer nöronlardan mesajlar alır ve bunları hücre gövdesine iletirler. Genellikle aksonlardan daha kısa ve incedirler.
Sinaps, bir nöronun aksonu ile diğerinin dendritleri arasındaki boşluktur. Mesajlar sinapslar boyunca bir nörondan diğerine elektriksel uyarılar ve kimyasal nörotransmitterler aracılığıyla iletilir.
Nöron Türleri
Üç tür nöron vardır: motor, duyusal ve internöronlar. Bazı nöronlar hem motor hem de duyusal işlevlere hizmet eder.
Duyusal Nöronlar
Duyusal nöronlar duyulardan beyne mesaj taşımaktan sorumludur. Afferent nöronlar olarak da bilinirler. Birçok duyusal nöron dokunma, sıcaklık ve ağrı reseptörlerini içerir.
Motor Nöronlar
Motor nöronlar beyinden kaslara mesaj taşımaktan sorumludur. Ayrıca efferent nöronlar olarak da bilinirler. Hem somatik hem de otonom motor nöronlar vardır.
İnternöronlar
İnternöronlar beyinde ve omurilikte bulunan nöronlardır. Diğer nöronlar arasında mesaj iletmekten sorumludurlar. Ayrıca, beyni atlayarak doğrudan duyusal nöronlardan motor nöronlara bilgi ileterek reflekslerde rol oynarlar.
Sinir Hasarı
Sinir hasarı yaralanma, hastalık veya belirli toksinlere maruz kalma sonucu oluşabilir. Sinir hasarının belirtileri nöropatidir ve uyuşma, karıncalanma ve ağrıyı içerir. Sinir hasarı ilaçlarla, ameliyatla veya fizik tedaviyle tedavi edilebilir. Sinir ipi, yoga ve akupunktur gibi diğer seçenekler de yardımcı olabilir.
Nörodinamik modülasyon olarak da adlandırılan sinir ipi, hasarlı sinirler üzerindeki gerilimi serbest bırakarak nöropatiyi tedavi etmenin bir yoludur. Sinir ekseni ve çevresindeki eklemler gerilir ve çekilir, esasen sinir çevresindeki yumuşak dokudan ayrılır.
-
Femur ve pelvis çevresindeki nöropati, kan göllenmesine bağlı olarak hemofilide sıklıkla görülür ve femoral sinir üzerinde baskı oluşturur. Hemofili hastası ergen erkekler üzerinde yapılan bir çalışmada, 12 haftalık sinir ipi uygulamasının femoral sinir sinyalini önemli ölçüde iyileştirdiği ve geleneksel fizik tedaviye kıyasla ağrıyı azalttığı bulunmuştur.
-
Başka bir çalışmada, dört haftalık sinir ipi kullanımının bilek ve parmaklardaki kas spastisitesini (anormal sertlik) önemli ölçüde azalttığı ve travmatik omurilik yaralanmasını takiben tetraplejik hastalarda üst ekstremite fonksiyonunu iyileştirdiği bulunmuştur.
Periferik nöropati kemoterapinin yaygın bir yan etkisidir. Kemoterapinin neden olduğu nöropatiyi azaltmak için yoganın sonuçları meme, yumurtalık ve endometriyal kanserlerden kurtulanlarda incelenmiştir. Çalışmada, sekiz hafta boyunca günde 60 dakika yoga yapmanın, yoga yapmayan kontrol grubuna kıyasla nöropatik ağrıyı önemli ölçüde azalttığı bulunmuştur.
Akupunktur ayrıca duyusal semptomları ve ağrıyı önemli ölçüde azaltabilir ve kemoterapiye bağlı nöropatide hastanın yaşam kalitesini artırabilir.
Sinir Sistemi Bozuklukları
Birçok farklı rahatsızlık sinir sistemini etkileyebilir. Bu rahatsızlıkların bazıları geçicidir ve stres ya da uykusuzluktan kaynaklanabilir. Alzheimer ve Parkinson gibi diğer rahatsızlıklar ise kalıcı ve ilerleyicidir. Sinir sistemi bozukluklarının tedavisi genellikle ilaç, terapi ve yaşam tarzı değişikliklerini içerir.
Alzheimer Hastalığı
Alzheimer hastalığı beyni etkileyen dejeneratif bir hastalıktır. Demansın en yaygın nedeni bilişsel işlevlerdeki azalmadır. Alzheimer hastalığının belirtileri arasında hafıza kaybı, kafa karışıklığı ve dil ve motor becerilerde zorluk yer alır. Hastalık yavaş ilerler ve sonunda ölüme yol açabilir. Alzheimer'ın tedavisi yoktur, ancak semptomları yönetmeye yardımcı olacak tedaviler mevcuttur.
Parkinson Hastalığı
Parkinson hastalığı beyni etkileyen dejeneratif bir hastalıktır. Demansın en yaygın ikinci nedenidir. Parkinson hastalığının belirtileri arasında titreme, katılık, yavaş hareket ve denge güçlüğü yer alır. Hastalık yavaş ilerler ve sonunda ölüme yol açabilir. Parkinson'un tedavisi yoktur, ancak semptomları yönetmeye yardımcı olacak tedaviler mevcuttur.
Multipl Skleroz
Multipl skleroz, beyin ve omuriliği etkileyen dejeneratif bir hastalıktır. Miyelin kılıfında lezyon adı verilen hasar lekeleri ile karakterizedir. Miyelin kılıf, sinir liflerini çevreleyen ve koruyan yağlı bir maddedir. Miyelin kılıf hasar gördüğünde, sinir uyarıları bozulur ve semptomlar ortaya çıkabilir. Multipl skleroz belirtileri arasında yorgunluk, halsizlik, kas spazmları ve denge güçlüğü yer alır. Hastalık hafif veya şiddetli olabilir ve multipl sklerozun tedavisi yoktur. Bununla birlikte, semptomları yönetmeye yardımcı olacak tedaviler mevcuttur.
Serebral Palsi
Serebral palsi, hareket ve kas tonusunu etkileyen bir bozukluktur. Tipik olarak doğumdan önce veya doğum sırasında beyinde meydana gelen hasardan kaynaklanır. Serebral palsi belirtileri arasında kas spazmları, güçsüzlük, koordinasyon ve denge güçlüğü sayılabilir. Belirtilerin şiddeti kişiden kişiye değişebilir. Serebral palsinin tedavisi yoktur, ancak semptomları yönetmeye yardımcı olacak tedaviler mevcuttur.
Sonuçlar
Sinir sistemi, beyin ve vücudun geri kalanı arasında ileri geri mesajlar taşıyan karmaşık bir sinir ve hücre ağıdır. Düşüncelerimizden, duygularımızdan, hareketlerimizden ve hislerimizden sorumludur. Sinir sistemi yaralanma, hastalık veya belirli toksinlere maruz kalmaktan etkilenebilir. Sinir hasarı uyuşma, karıncalanma ve ağrıya yol açabilir. Birçok farklı bozukluk sinir sistemini etkileyebilir.
Referanslar
Anatomi, Merkezi Sinir Sistemi - StatPearls - NCBI Bookshelf
Nöroanatomi, Somatik Sinir Sistemi
Nöroanatomi, Merkezi Sinir Sistemi (MSS) - StatPearls - NCBI Bookshelf
Nöroanatomi, Serebral Korteks - StatPearls - NCBI Kitaplığı
Fizyoloji, Sinir - StatPearls - NCBI Kitaplığı
Sorumluluk Reddi
Bu makalenin içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır ve profesyonel tıbbi tavsiye, teşhis veya tedavi yerine geçmesi amaçlanmamıştır. Sağlıkla ilgili herhangi bir değişiklik yapmadan önce veya sağlığınızla ilgili herhangi bir sorunuz veya endişeniz varsa, her zaman kalifiye bir sağlık uzmanına danışmanız önerilir. Anahana, sağlanan bilgilerin kullanımından kaynaklanabilecek herhangi bir hata, eksiklik veya sonuçtan sorumlu değildir.
