Solunum Sistemi

Solunum sistemi, insan vücudundaki en hayati sistemlerden biridir ve vücuda oksijen sağlamak ve karbondioksitten kurtulmakla sorumludur.

Temel Çıkarımlar

• Tanım: Solunum sistemi oksijen alımı ve karbondioksit atımı için çok önemlidir ve burun, ağız, boğaz, nefes borusu ve akciğerleri içerir.
• Otonom Sinir Sistemi: Solunum öncelikle otonom sinir sistemi tarafından istemsiz olarak kontrol edilir, ancak istemli olarak da düzenlenebilir.
• Anatomi: Burun, ağız, boğaz (farenks), ses kutusu (larenks), nefes borusu (trakea) ve akciğerler önemli kısımlardır.
• Solunum Bölgeleri: İletim bölgesi havayı hareket ettirir ve solunum bölgesi kandaki gaz değişimini yönetir.
• Yaygın Koşullar: Kronik durumlar arasında astım, KOAH, akciğer kanseri, kistik fibroz ve uyku apnesi yer alır.
• Nefes Çalışmasının Faydaları: Nefes çalışması rahatlamayı artırabilir, stresi azaltabilir, astım semptomlarını iyileştirebilir ve hipertansiyonu azaltabilir.

Solunum öncelikle otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilen istemsiz bir süreçtir ancak nefes çalışmasıyla da kontrol edilebilir. Solunum sistemi burun, ağız, boğaz, nefes borusu ve akciğerler dahil olmak üzere birçok yapıyı içerir.

Solunum Sistemi Nasıl Çalışır?

Solunum sistemi öncelikle istemsiz bir sistemdir, çünkü vücudun otonom sinir sistemi onu kontrol eder. Solunum sistemi birçok işleme izin verir, ancak öncelikle solunum olarak da bilinen solunumun düzenleyicisidir.

Solunum, akciğerlere giren oksijeni vücuttan çıkan karbondioksitle değiştirmek için çalışır. Solunum esas olarak beyin ve otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilen istemsiz bir süreçtir. Bununla birlikte, solunumun istemli olarak kontrol edildiği durumlar da vardır. Solunumun istemli olarak kontrol edildiği durumlara örnek olarak şarkı söylemek ve konuşmak verilebilir.

Solunum sistemi koku alma ile de ilgilidir. Solunum sistemindeki mukus, vücudu mikroplardan ve virüslerden korumaya yardımcı olur. Solunum sisteminin iki bölgesi vardır:

• İletken bölge havayı akciğerlerin içine ve dışına taşır
• Solunum bölgesi kandaki oksijen ve karbondioksiti değiştirir

Solunum Sisteminin Anatomisi

Solunum sistemi, aşağıdakiler de dahil olmak üzere çok sayıda organ ve sistemden oluşur:

• burun
• ağız
• boğaz (pharynx)
• ses kutusu
• nefes borusu
• Akciğerler

Burun

Burun, havanın vücuda girmesini sağlar. Septum, burnun içini iki burun boşluğuna ayıran yapıdır. Burun aynı zamanda vücuda giren havayı filtreleyerek temizler ve partikülleri ve alerjenleri uzaklaştırır.

Yapışkan mukus, partikülleri ve alerjenleri yakalamak için iki burun boşluğunu kaplar. Bu mukus toz parçacıklarını, bakterileri ve diğer çevresel kirleticileri hapsetmek için çalışır.

Ayrıca burun boşluğu içinde silya adı verilen küçük tüyler de vardır. Bu minik tüyler mukusu burun boşluğundan boğazın arkasına taşır, burada yutulur ve midede nötralize edilir.

Burun aynı zamanda havayı ısıtabilir ve nemlendirebilir. Solunduğunda, hava burun zarından geçerek sinüslerden geçer ve konka yapısına girer. Bu üç kıvrım, hava kanallarını ısıtıp nemlendiren ve burun drenajına yardımcı olan içi boş alanlardır.

Ağız

Ağız, üst solunum yolunun bir parçasıdır. Yemek borusu, ağız ve boğazdan mideye giden bir geçiş yoludur.

İnsanların burun kanallarından nefes alması çok daha yaygın olsa da, ağızdan nefes alma gerçekleşir; ancak birincil solunum yöntemi olarak tavsiye edilmez.

Ağız solunumu öncelikle uyku bozukluklarına, diş sorunlarına ve yüz yapısında farklılıklara yol açabileceği için önerilmemektedir. Ağız solunumunun bazı olumsuz belirtileri arasında ağız kuruluğu, ağız kokusu, yastıklarda salya bulunması ve üst ve alt dişlerin düzgün hizalanmadığı durumlarda maloklüzyon yer alır.

Boğaz

Boğaz, solunum ve sindirim sistemlerinin bir bileşenidir. Yapısal olarak kasla kaplı bir tüptür ve burun ile ağzı gırtlak (ses kutusu) ve yemek borusuna bağlar.

Nazofarenks, buruna bağlandığı ve hava geçişine izin verdiği için farenksin önemli bir bölümüdür.

Ses kutusu

Ses kutusu olarak da bilinen gırtlak, yutağı (boğaz) solunum sisteminin geri kalanına bağlar. Yutkunmaya yardımcı olur ve ses telleri adı verilen önemli yapıyı içerir. Ek işlevler arasında konuşma ve nefes alma gibi vokal seslerin oluşturulması yer alır.

Nefes borusu

Soluk borusu tıbbi olarak trakea olarak adlandırılır. Akciğerlere oksijen ve karbondioksit taşır ve solunum yollarına açılır. Bir kişi nefes aldığında, oksijenli hava burundan veya ağızdan soluk borusuna ve akciğerlere doğru hareket eder.

Mukus, döküntülerin akciğerlere girmesini önlemek için soluk borusunu kaplar. Tıpkı burunda olduğu gibi soluk borusunda da kirpikler bulunur. Soluk borusu, yiyecek ve sıvıları mideye taşıyan tüp olan yemek borusuna paralel olarak uzanır, yiyecekler yanlışlıkla soluk borusuna girebilir ve bu da öksürüğe neden olur.

Hava yolları ve hava keseleri

Soluk borusu (trakea) esasen akciğerlere giden gırtlak (ses kutusu) bronş yapılarını birbirine bağlayan uzun bir tüptür. Bu bronşlar veya bronşiyal tüpler, havadaki oksijeni akciğerlere gönderen birçok alt bölüm içerir.

Sol ve sağ ana bronş olarak başlar ve akciğerlerden geçen lober bronşlara yol açar. Bunlar her lobun bir segmentinden geçen segmental dallara dönüşür ve en sonunda en küçük segment olan bronşiyollere ulaşır.

Bronşiyoller içinde hava yolları, akciğerlerin içine ve dışına hava akışını kontrol etmek için daralır (kapanır) ve genişler (açılır). Bronşiyoller daha sonra dışarıdaki havayı alveollere veya küçük hava keseciklerine taşır. Bu küçük hava kesecikleri gaz alışverişinden sorumludur ve etraflarında küçük kan damarları bulunur. Bu nedenle bronşiyal tüpler hava yollarının başlangıcında yer alır.

Akciğerler

Akciğerler vücudun merkezinde yer alan hava dolu büyük keseler olarak çalışır. Göğüs boşluğunda veya torasik bölgede yer alır. Kaburgalar ve aşağıda akciğerlerin yanlarını koruyan diyafram kası bulunur. Sağ akciğerde üç lob veya bölüm, solda ise iki lob bulunur. Sol akciğer, kalp için alan yaratan kalp çentiğini içerir. Sağ akciğer karaciğerin hemen üzerinde yer alır.

Akciğerler, biri kendi üzerine katlanmış diğeri göğüs boşluğu üzerinde olmak üzere iki zar veya koruyucu tabakaya sahiptir. Bunlara plevra denir ve kayganlaştırıcı görevi gören az miktarda sıvı salgılar. Bu sayede akciğerler göğüs duvarında düzgün bir şekilde hareket etmeye çalışır ve akciğerler genişler.

Soluk alırken (nefes alırken), diyafram kası aşağıya mideye doğru hareket eder ve kaburga kasları yukarı ve dışa doğru hareket eder. Sonuç olarak, göğüs boşluğu daha büyük hale gelir ve oksijen bakımından zengin havayı burun veya ağızdan (ağız boşluğu) çekerek akciğerlere doğru ilerler.

Ekshalasyonda (nefes verme), diyafram ters yönde kasılır ve göğüs duvarı kasları gevşer. Daha sonra küçülür ve hava hareket eder ve dışarı itilir.

Yaygın Solunum Sistemi Koşulları

Solunum sistemi rahatsızlıklarının iki kategorisi vardır:

• akut
• kronik

Kronik solunum yolu hastalıkları, solunum yollarını ve akciğer de dahil olmak üzere solunum sisteminin diğer kısımlarını uzun süre etkiler. En yaygın kronik solunum rahatsızlıkları şunlardır:

• Astım
• kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH)
• akciğer kanseri
• kistik fibrozis
• uyku apnesi

Kronik solunum yolu hastalıkları için en önemli risk faktörlerinden ikisi tütün dumanı, kişisel veya pasif içicilik ve hava kalitesidir. Kişisel olarak sigara içen kişilerde akciğer kanseri, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) ve astım gelişme riski artmaktadır.

Astım

Astım, dünya çapında çocukların ve yetişkinlerin büyük bir bölümünü etkilemektedir. Belirtileri arasında nefes darlığı, göğüste sıkışma hissi ve hırıltılı solunum yer alır. Astım atakları egzersiz, alerjenlere maruz kalma, viral solunum yolu enfeksiyonları, tahriş edici dumanlar veya gazlardan sonra ortaya çıkabilir.

Hava yolu duvarının iltihaplanması ve daralması semptomlara neden olur. Daha aşırı Astım vakaları olan kişilerde astım inhaleri gerekebilir. Akciğerlere giden hava yollarındaki kasları gevşetmeye çalışarak nefes almayı kolaylaştırır.

Uyku Apnesi

Uyku apnesi, uyurken solunumun birçok kez duraklamasına neden olan bir bozukluktur. Bu duraklamalar 10 ila 30 saniye sürer ve gece boyunca birçok kez meydana gelebilir.

Üç tip uyku apnesi vardır:

• obstrüktif
• merkezi
• karışık

Obstrüktif uyku apnesi en yaygın olanıdır ve uyku sırasında üst hava yollarının tıkanmasından kaynaklanır. Tıkanıklık genellikle boğazın arkasındaki yumuşak dokunun uyku sırasında çökmesi ve kapanması nedeniyle oluşur.

Gevşemiş boğaz kasları, dar bir hava yolu, büyük bir dil veya boğazda ekstra yağ dokusu gibi başka şeyler de hava yolunu tıkayabilir.

Uyku apnesi ayrıca aşağıdaki gibi semptomlara da neden olabilir:

• gündüz uykululuk hali
• yüksek sesle horlama
• nefes nefese
• uyku sırasında boğulma
• ruh hali değişiklikleri
• zayıf konsantrasyon

Semptomları azaltmak için yaşam tarzı değişiklikleri yapılabilir. Bununla birlikte, başka tedaviler de mevcuttur. Sürekli pozitif hava yolu basıncı veya CPAP makinesi, boğazı açık tutmak, horlamayı durdurmak ve nefes duraklamalarını önlemek için özel bir maske takmayı içerir.

KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı)

Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) akciğerlerdeki hava yollarının iltihaplanması ve kalınlaşmasıdır. Genellikle kronik bronşit veya amfizem olarak da adlandırılır. KOAH'ta oksijen alışverişinin gerçekleştiği doku etkilenir.

Akciğerlere giren ve çıkan oksijenin hava akışı azalır. Bu da karbondioksitin atık gaz olarak atmosfere atılmasını zorlaştırır.

KOAH ile yaşayanlar için, hastalıkla birlikte gelen fiziksel zorluklar ruh hallerini ve duygusal sağlıklarını etkileyebilir. Bu hasta popülasyonunda anksiyete ve depresyon yaygındır, ancak bunlar genellikle fark edilmez ve tedavi edilmez.

Nefes darlığı semptomu anksiyeteye neden olabilir ve panik atakları tetikleyebilir. Anksiyete fizyolojik olarak artmış ventilasyonu veya daha hızlı nefes almayı tetikler, bu da nefes darlığını daha da kötüleştirebilir.

Araştırmalar, anksiyete ve depresyonun yönetilmesinin, hastaların KOAH tedavisine bağlı kalma becerilerinde artışa yol açabileceğini, fiziksel sağlığı iyileştirebileceğini ve tıbbi maliyetleri azaltabileceğini göstermektedir.

Solunum Koşullarının Teşhisi

Spirometri, pulmoner fonksiyonlar için en yaygın testtir. Spirometri, akciğerlere ne kadar hava girip çıkabildiğini ve havanın ne kadar hızlı üflenebildiğini ölçer.

Solunum terapistleri ve diğer sağlık uzmanları, akciğer hacimlerini ve kapasitelerini inceleyerek solunum sağlığını ele alırlar. Bunlar, farklı solunum döngüsü aşamalarında akciğerlerdeki hava hacmini ifade eder.

Hava Kirliliği ve Solunum Hastalıkları

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) hava kirliliğini insan sağlığı için önemli bir endişe kaynağı olarak tanımlamıştır. Veriler, küresel nüfusun çoğunun (%99) WHO yönergelerini aşan havayı soluduğunu göstermektedir. Düşük ve orta gelirli ülkeler karbondioksit gibi zararlı maddelere daha fazla maruz kalmaktadır.

Hava kirliliği, ister iç mekan ister dış mekan olsun, özellikle akciğer hastalıkları olanlar için sağlık sorunlarına neden olabilir. Hava kirliliği akciğer dokusunu tahriş edebilir, alevlendirebilir ve tahrip edebilir. Bunu düşük seviyelerde bile yapmak mümkündür.

Hava kirliliği nedeniyle hastalanma riski daha yüksek olanlar çocuklar, yaşlılar ve kronik hastalıkları olan kişilerdir.

Yerel hava kalitesi endeksleri telefon hava durumu uygulamalarında kolayca bulunabilir. Dış mekanda hava kirliliği yüksek olduğunda, en iyisi içeride kalmaktır. Atmosferdeki yüksek karbondioksit seviyeleri bu soruna katkıda bulunabilir.

Solunum Sistemi İçin Nefes Çalışmasının Temelleri

Nefes çalışması, diyaframdan veya karından derin nefes almayı içerir ve bu da rahatlamayı teşvik etmeye yardımcı olur.

Nefes çalışmasının ardındaki bilim, iki bölümden oluşan otonom sinir sistemini içerir.

Sempatik sinir sistemi savaş ya da kaç tepkisidir.

Parasempatik sinir sistemi ise dinlenme ve sindirim tepkisidir. Nefes çalışması, parasempatik bölümü aktive ederek sempatik sisteme karşı koymaya çalışır. Örneğin, bronşiyal tüpleri gevşeterek bronkodilatasyona neden olabilir.

Nefes çalışmasının potansiyel faydaları kapsamlı bir şekilde araştırılmıştır ve şu faydaları sağladığı söylenmektedir:

• stresi azaltmak

• travma sonrası stres bozukluğunu hafifletmek

• astım semptomlarını iyileştirir

• hipertansiyonu azaltmak

Kaynaklar

Kronik Solunum Hastalıkları - Canada.ca

KOAH ile Yaşamak | Amerikan Akciğer Derneği

KOAH ve Duygusal Sağlık | Amerikan Akciğer Derneği

Aort anatomisi | Clevelandclinic.org

Hava kirliliği

Ulusal Kalp, Akciğer ve Kan Enstitüsü (NHLBI)

Solunum Sistemi: Solunum Fonksiyonları - LabXchange

Sorumluluk Reddi

Bu makalenin içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır ve profesyonel tıbbi tavsiye, teşhis veya tedavi yerine geçmesi amaçlanmamıştır. Sağlıkla ilgili herhangi bir değişiklik yapmadan önce veya sağlığınızla ilgili herhangi bir sorunuz veya endişeniz varsa, her zaman kalifiye bir sağlık uzmanına danışmanız önerilir. Anahana, sağlanan bilgilerin kullanımından kaynaklanabilecek herhangi bir hata, eksiklik veya sonuçtan sorumlu değildir.