Alzheimer'ı Anlamak: Bu karmaşık ve zorlu nörodejeneratif hastalığın nedenleri, semptomları ve potansiyel tedavileri hakkında bilgi edinin.
Alzheimer hastalığı, beyin hücrelerinin bozulmasına neden olan, beynin küçülmesine ve sinir hücresi ölümüne yol açan ilerleyici ve kronik bir nörolojik durumdur.
Bu dejenerasyon öncelikle beynin hafıza ve düşünmeden sorumlu bölgelerini etkileyerek geri dönüşü olmayan ve ciddi bilişsel bozukluklara neden olur.
Alzheimer hastalığının semptomları zaman içinde giderek kötüleşir ve etkilenen bireyin günlük aktivitelerini bağımsız olarak gerçekleştirme becerisine müdahale eder.
Alzheimer hastalığı demansın en yaygın nedenidir ve vakaların yüzde 60 ila 80'inden sorumludur.
Demans, bilişsel işlev, hafıza, düşünme ve davranışta günlük görevleri yerine getirme becerisini engelleyecek ölçüde bir düşüşü tanımlayan genel bir terimdir. Demans belirli bir hastalık değil, altta yatan farklı bozuklukların neden olabileceği bir grup semptomdur.
Alzheimer hastalığının başlangıcı tipik olarak kademelidir ve erken belirtiler normal yaşlanma veya stresle karıştırılabilir.
Hastalık ilerledikçe belirtiler daha şiddetli hale gelir, hafızayı, dili, muhakemeyi ve kişiliği etkiler ve sonunda bakıcılara tam bağımlılığa yol açar.
Şu anda Alzheimer'ın tedavisi yoktur, tedaviler semptomları yönetmeye ve bireyin yaşam kalitesini artırmaya odaklanmıştır.
Nörodejeneratif bozukluk ilk olarak 1906 yılında Alois Alzheimer tarafından tanımlanmıştır.
Psikiyatrist ve nöroanatomist olan Alois, beş yıl sonraki ölümüne kadar kötüleşen hafıza kaybı, sanrılar, halüsinasyonlar, saldırganlık ve kafa karışıklığından muzdarip 50 yaşında bir kadın vakası bildirdi. Otopsisinde, Alzheimer hastalığının ayırt edici özelliklerini tespit etti: plaklar ve yumaklar.
Alzheimer hastalığı bir zamanlar demansın nadir bir formu olarak görülse de, nörolog Robert Katzman'ın 1976'daki dönüm noktası niteliğindeki başyazısı bakış açısını değiştirdi. Katzman, Alzheimer'ı "büyük bir katil" ve dünya çapında pek çok kişiyi etkileyen bir halk sağlığı sorunu olarak tanımladı.
Araştırma için fon toplamak ve hastalıktan etkilenenler için farkındalığı artırmak amacıyla kuruluşlar oluşturuldu.
O zamandan bu yana, Alzheimer'ın nedenini, etkilerini ve potansiyel tedavilerini araştıran 45.000'den fazla makale yayınlandı. Uzun süreli tesislerde kişi merkezli bakım da dahil olmak üzere Alzheimer hastalarının yaşam kalitesini iyileştirmek için de çaba sarf edilmektedir.
Alzheimer hastalığı iki ana tipte sınıflandırılabilir: sporadik Alzheimer hastalığı ve ailesel Alzheimer hastalığı.
Sporadik Alzheimer, Alzheimer hastalığının en yaygın şeklidir ve belirli bir aile geçmişiyle bağlantılı değildir. Genetik, çevresel ve yaşam tarzı faktörlerinden kaynaklandığına inanılmaktadır.
Araştırmalar, sporadik Alzheimer hastalığına yakalanmada en önemli risk faktörünün yaş olduğunu ve başlangıcın tipik olarak 60-65 yaşlarından sonra ortaya çıktığını göstermiştir.
FAD, Alzheimer hastalığının doğrudan ebeveynlerden çocuklarına miras kalan nadir bir şeklidir. FAD, tüm vakaların %5'inden daha azını oluşturur ve hastalığın gelişmesine yol açan belirli genetik mutasyonlardan kaynaklanır.
FAD'li kişilerin hastalığa neden olan geni çocuklarına geçirme şansı %50'dir. FAD, sporadik Alzheimer ile aynı semptomlara sahiptir, ancak başlangıç 30'lu veya 40'lı yaşlardaki bireylerde bile herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir.
Şu anda FAD için bir tedavi bulunmamakla birlikte, genetik testler hastalığa yakalanma riski taşıyan bireylerin belirlenmesine yardımcı olabilir ve erken müdahale hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya yardımcı olabilir.
En önemli risk faktörü yaştır ve Alzheimer hastalığına yakalanma olasılığı 65 yaşından sonra önemli ölçüde artmaktadır. Diğer risk faktörleri arasında genetik, çevresel faktörler ve yaşam tarzı faktörleri yer alır.
Araştırmacılar, vücuttaki her hücrenin nasıl çalıştığını kontrol eden ve Alzheimer da dahil olmak üzere bazı hastalıklara yakalanma riskini artıran Alzheimer hastalığıyla bağlantılı genler tespit etti. Alzheimer hastalığıyla ilişkili iki tür gen vardır: risk ve belirleyici.
Apolipoprotein E (APOE) gibi risk genleri, Alzheimer hastalığına yakalanma olasılığını artırır.
Bir APOE e4 geni taşımak Alzheimer'a yakalanma riskini ikiye veya üçe katlarken, iki gen taşımak riski daha da artırır.
Yaşam tarzı, ırk, etnik köken ve çevre de hastalığa yakalanmada rol oynar; APOE e4 genlerine sahip olmak bir bireyin mutlaka Alzheimer'a yakalanacağı anlamına gelmez.
APOE'ye ek olarak, araştırmacılar geç başlangıçlı Alzheimer ile ABCA7, CLU, CR1, PICALM, PLD3, TREM2 ve SORL1 gibi diğer genler arasında bağlantılar tespit etmişlerdir.
Bu genlerdeki değişiklikler Alzheimer riskini artırabilir, ancak değişmiş bir gene sahip olan herkes Alzheimer hastalığına yakalanmayacaktır.
Deterministik genler, geni miras alan herhangi bir kişinin Alzheimer'a yakalanacağını garanti eder.
Alzheimer hastalığına sahip çok az birey, genlerle güçlü bir şekilde bağlantılı olan genç başlangıçlı tipe sahiptir. Bilim insanları erken başlangıçlı Alzheimer'a neden olan üç gen bulmuşlardır: Amiloid öncü proteini (APP), Presenilin 1 (PSEN1) ve Presenilin 2 (PSEN2).
Bu genler erken başlangıçlı Alzheimer hastalığı vakalarının yaklaşık yarısını oluşturmaktadır. Çoğu uzman geç başlangıçlı Alzheimer hastalığı için rutin olarak genetik test yapılmasını önermese de, erken başlangıçlı Alzheimer hastalığının bazı vakalarında test yapılması faydalı olabilir.
Alzheimer'ın gelişiminde genetik faktörler rol oynarken, çevresel faktörlerin de rol oynayabileceğini gösteren kanıtlar giderek artmaktadır.
Çeşitli çalışmalar çevresel risk faktörleri ile Alzheimer'ın başlangıcı arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Bu risk faktörleri aşağıdakilere maruz kalmayı içerir:
Giderek artan kanıtlar, sağlıklı yaşam tarzı faktörlerinin sürdürülmesinin Alzheimer hastalığı ve diğer demans türleri riskini azaltmada kritik öneme sahip olduğunu göstermektedir.
Davranışsal semptomlar Alzheimer hastalarında yaygın olarak görülür ve hastalığı olan kişiler ve bakıcıları için üzücü olabilir. Bu belirtiler saldırganlık, ajitasyon, gezinme, depresyon, anksiyete ve uyku düzenindeki değişiklikleri içerebilir.
Hastalığın erken evrelerinde bireyler ruh hallerinde dalgalanmalar yaşayabilir ya da sinirli veya kayıtsız hale gelebilirler. Hastalık ilerledikçe, bu semptomlar daha belirgin ve günlük yaşamı bozucu hale gelebilir.
Ajitasyon ve saldırganlık, bakıcılar için yönetilmesi özellikle zor olabilir. Bu davranışlar, günlük görevler veya sosyal durumlarla ilgili kafa karışıklığı veya hayal kırıklığı ile tetiklenebilir ve gürültü veya aşırı uyarılma gibi çevresel faktörlerle daha da kötüleşebilir.
Alzheimer hastaları ayrıca dolaşabilir veya yönlerini kaybedebilir, bu da eve dönüş yolunu bulamamaları halinde tehlikeli olabilir.
Bakıcıların düşme veya kazaları önlemek için kapı kilitleri takmak veya GPS takip cihazları kullanmak gibi güvenlik önlemleri almaları gerekebilir.
Uyku düzenindeki değişiklikler de Alzheimer hastalığında yaygındır; bireyler uyku bozuklukları, gece gezinmeleri veya gündüz uyuklamaları yaşayabilir. Bu değişiklikler yorgunluğa, uyanıklığın azalmasına ve uyanık olunan saatlerde davranışsal semptomların artmasına neden olabilir.
Bakıcıların bu semptomları yönetmeye yardımcı olmak için tutarlı bir uyku programı oluşturmaları, gündüz uyuklamalarını en aza indirmeleri ve rahat bir uyku ortamı yaratmaları gerekebilir.
Alzheimer teşhisi koyarken, sağlık hizmeti sağlayıcıları hafıza veya bilişsel sorunları olan bir kişinin hastalığa sahip olup olmadığını belirlemek için çeşitli yöntemler ve araçlar kullanır.
Genel sağlık durumu, ilaç kullanımı, geçmiş tıbbi öykü, günlük aktiviteleri yerine getirme becerisi ve davranış değişiklikleri hakkında bilgi toplamak için semptomları yaşayan kişi ve bir aile üyesi veya arkadaşıyla görüşerek işe başlarlar.
Sağlık hizmeti sağlayıcısı ayrıca hafıza, dikkat, dil, problem çözme ve saymayı değerlendirmek için testler yapacaktır. Sorunun diğer olası nedenlerini belirlemek için kan ve idrar testleri gibi standart tıbbi testler isteyebilirler.
Altta yatan zihinsel sağlık koşullarını dışlamak için psikiyatrik değerlendirmeler de yapılabilir.
Alzheimer tanısını desteklemek veya semptomların diğer olası nedenlerini ekarte etmek için sağlık hizmeti sağlayıcıları bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans görüntüleme (MRI) veya pozitron emisyon tomografisi (PET) gibi beyin taramaları gerçekleştirebilir.
Ayrıca Alzheimer ve ilgili demanslarla ilişkili proteinlerin seviyelerini ölçmek için spinal musluk yoluyla beyin omurilik sıvısı (BOS) toplayabilirler. Sağlık hizmeti sağlayıcıları, kişinin hafızasının ve bilişsel işlevlerinin nasıl değiştiğini belirlemek için bu testleri tekrarlayabilir.
Alzheimer hastalığının erken teşhisi çok önemlidir. Alzheimer'ın tedavisi olmasa da, hastalığın ilerlemesini tedavi etmek için ilaçlar ortaya çıkmaktadır ve bazı ilaçlar semptomları yönetmeye yardımcı olabilir.
Erken teşhis, Alzheimer hastalarının ve ailelerinin gelecek için plan yapmalarına, finansal ve yasal konularla ilgilenmelerine, potansiyel güvenlik sorunlarını ele almalarına, yaşam düzenlemeleri hakkında bilgi edinmelerine ve destek ağları geliştirmelerine olanak tanır.
Geriatristler, geriatrik psikiyatristler, nörologlar ve nöropsikologlar gibi uzmanlar ayrıntılı teşhisler veya daha ileri değerlendirmeler sunabilir.
Alzheimer Hastalığı Araştırma Merkezleri de dahil olmak üzere hafıza klinikleri ve merkezleri, gelişmiş tanı testlerine erişim ile tanı hizmetleri de sağlayabilir.
Alzheimer, zaman içinde giderek kötüleşen ilerleyici bir hastalıktır. İlerleme hızı kişiden kişiye değişebilir.
Orta dereceli Alzheimer hastalığı tipik olarak daha ciddi hafıza kaybı ve kafa karışıklığı içerir.
Orta derecede Alzheimer hastası olan kişiler aile üyelerini ve arkadaşlarını tanımakta güçlük çekmeye başlayabilir, konuşma ve dil konusunda sorun yaşayabilir, kişilik değişiklikleri yaşayabilir ve günlük aktivitelerde daha fazla yardıma ihtiyaç duyabilir.
Ağır Alzheimer hastalığı, iletişim kurma, bağımsız hareket etme ve kendine bakma yeteneği de dahil olmak üzere bilişsel işlevlerde önemli bir düşüşle karakterize edilen ileri aşamadır.
Ağır Alzheimer hastaları aile üyelerini tanıyamayabilir ve konuşma, yemek yeme ve yutkunma becerilerini kaybedebilirler. Ayrıca idrar kaçırma sorunu yaşayabilir ve yemek yeme, banyo yapma ve giyinme dahil olmak üzere tüm günlük yaşam aktivitelerinde yardıma ihtiyaç duyabilirler.
Bu aşamada bireyler yatalak hale gelebilir ve günün her saati bakıma ihtiyaç duyabilirler.
Erken başlangıçlı Alzheimer hastalığı, 65 yaşından önce ortaya çıkan bir Alzheimer türüdür. Geç başlangıçlı Alzheimer'dan daha az yaygındır ve genellikle genetik bir mutasyondan kaynaklanır.
Erken başlangıçlı Alzheimer'ı olan kişiler hafıza kaybı, kafa karışıklığı, problem çözme ve planlamada zorluk, ruh hali ve davranış değişiklikleri yaşayabilir. Ayrıca konuşma ve dil konusunda zorluk çekebilir ve kişilik değişiklikleri yaşayabilirler.
Erken başlangıçlı Alzheimer'ı olan bireylerde hastalığın ilerlemesi, geç başlangıçlı Alzheimer'ı olanlara göre daha hızlı olabilir.
Geç başlangıçlı Alzheimer hastalığı, Alzheimer'ın en yaygın şeklidir ve genellikle 65 yaşından sonra ortaya çıkar. Geç başlangıçlı Alzheimer'ın kesin nedeni bilinmemekle birlikte genetik, çevresel ve yaşam tarzı faktörlerinin bir kombinasyonu olduğu düşünülmektedir.
Geç başlangıçlı Alzheimer'ın belirtileri arasında hafıza kaybı, kafa karışıklığı, problem çözme ve planlamada zorluk ve ruh hali ve davranış değişiklikleri yer alabilir. Geç başlangıçlı Alzheimer hastaları ayrıca konuşma ve dil zorlukları yaşayabilir, kişilik değişiklikleri yaşayabilir ve günlük aktivitelerde yardıma ihtiyaç duyabilir.
Hastalığın ilerlemesi erken başlangıçlı Alzheimer'lı bireylere göre daha yavaş olabilir, ancak yine de kişinin yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir.
Alzheimer'ın tedavisi çok yönlüdür ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak ve semptomları yönetmek için çeşitli yöntemler içerir. Alzheimer hastalığını tedavi etmenin doğrudan bir yolu olmamakla birlikte, aşağıdaki müdahaleler semptomları hedef almaktadır:
Alzheimer Hastalığının önlenmesi, bu zayıflatıcı hastalık için şu anda bir tedavi bulunmadığından, araştırmaların odaklandığı önemli bir konudur. Alzheimer'ı önlemenin garantili bir yolu olmasa da, çeşitli yaşam tarzı faktörleri hastalığa yakalanma riskini azaltmaya yardımcı olabilir.
Sağlıklı yaşlanma, yaşlanma süreci boyunca fiziksel, zihinsel ve sosyal refahın sürdürülmesini içerir.
Düzenli fiziksel aktivite, sağlıklı beslenme ve iyi uyku hijyeni dahil olmak üzere birçok yaşam tarzı faktörü sağlıklı yaşlanmayı teşvik edebilir.
Düzenli egzersiz, fiziksel fonksiyonun korunmasına yardımcı olabilir ve kalp hastalığı ve diyabet gibi kronik rahatsızlıkların riskini azaltabilir.
Meyve, sebze, tam tahıllar, yağsız protein ve sağlıklı yağlar içeren sağlıklı bir diyet, kronik hastalıkların önlenmesine ve bilişsel işlevlerin korunmasına yardımcı olabilir.
Tutarlı bir uyku programı ve rahatlatıcı bir yatma zamanı rutini dahil olmak üzere iyi bir uyku hijyeni de fiziksel ve zihinsel sağlığın geliştirilmesine yardımcı olabilir.
Belirli yaşam tarzı seçimlerinin genel sağlık ve refahı önemli ölçüde etkileyebileceğini kabul etmek önemlidir. Sigaradan kaçınmak ve alkol tüketimini sınırlamak sağlıklı bir yaşam tarzının temel bileşenleridir.
Sigara içmek kardiyovasküler hastalıklar, akciğer kanseri ve Alzheimer dahil olmak üzere birçok kronik hastalık için önemli bir risk faktörüdür.
Ayrıca, aşırı alkol tüketimi kronik hastalıklar ve bilişsel gerileme riskini de artırabilir.
Alzheimer, hafızayı, düşünmeyi ve davranışı etkileyen ilerleyici bir beyin hastalığıdır.
Alzheimer hastalığının belirtileri arasında hafıza kaybı, kafa karışıklığı, alışılmış görevleri tamamlamada zorluk, ruh hali veya davranış değişiklikleri ve iletişim kurmada zorluk yer alır.
Şu anda Alzheimer hastalığının tedavisi yoktur, ancak semptomları yönetmeye ve yaşam kalitesini artırmaya yardımcı olabilecek ilaçlar ve terapiler vardır.
Alzheimer hastalığı bir demans türüdür, ancak vasküler demans ve Lewy cisimcikli demans gibi başka birçok demans türü de vardır.
Alois Alzheimer - Irrenarzt mit Mikroskop
Alzheimer genleri: Risk altında mısınız? - MayoClinic
Alzheimer Hastalığında Hastalık Değiştirici Tedaviler için Klinik Araştırmalar: A Primer, Dersler
Demans için çevresel risk faktörleri: sistematik bir inceleme - BMC Geriatrics
Alzheimer Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir? - Ulusal Yaşlanma Enstitüsü
Alzheimer Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir? - Ulusal Yaşlanma Enstitüsü
Bu makalenin içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır ve profesyonel tıbbi tavsiye, teşhis veya tedavi yerine geçmesi amaçlanmamıştır. Sağlıkla ilgili herhangi bir değişiklik yapmadan önce veya sağlığınızla ilgili herhangi bir sorunuz veya endişeniz varsa, her zaman kalifiye bir sağlık uzmanına danışmanız önerilir. Anahana, sağlanan bilgilerin kullanımından kaynaklanabilecek herhangi bir hata, eksiklik veya sonuçtan sorumlu değildir.